Badania socjologiczne wskazuja, ze mniej wiecej polowa Polakow nie czyta ksiazek. Czytajacy natomiast skupiaja swoje zainteresowania glownie na literaturze rozrywkowej.
Mlodziez, na przyklad, o wiele czesciej niz lektura interesuje sie muzyka i zyciem towarzyskim. Nie jest to oczywiscie grupa jednorodna. Jezeli porownac przewazajace typy okaze sie, ze istnieja bardzo zroznicowane grupy mlodziezy.
Przyjrzyjmy sie, jak rzecz ma sie przykladowo z mlodzieza warszawskich szkol srednich.
Przeprowadzilem w zeszlym roku ankiete otwarta, w ktorej uczestniczylo ponad 250 respondentow z liceow ogolnoksztalcacych, technikow i szkol zawodowych. Pytalem ich m.in. o nazwiska ulubionych pisarzy, preferowane gatunki literackie, problemy, ktorych szukaja w lekturach, bohatera literackiego, z ktorym sie utozsamiaja.
Od razu stalo sie jasne, ze uczniowie z roznych typow szkol inaczej podchodza do czytelnictwa. Wyrazne roznice zaobserwowalem w zasadzie na kazdym z obserwowanych wymiarow. Od liczby podawanych autorow do postrzegania roli ksiazki w zyciu. Zastanawia, ze wielu mlodych ludzi nie posiada konkretnego zdania na niektore tematy lub tez nie chce go artykulowac. Czesto w odpowiedziach pojawialy sie sformulowania typu: "nie wiem", "nie mam zdania".
Oto poszczegolne typy czytelnikow ze szkol srednich:
Czytelnik-licealista
Przecietny licealista wskazuje ponad trzy nazwiska pisarzy (wiecej niz przecietny uczen technikum i szkoly zawodowej), ktorych chetnie czyta. Na swojej liscie rankingowej pisarzy umieszcza zarowno autorow lektur szkolnych, tworcow rozrywkowych, jak i autorow ambitnych. Wsrod gatunkow literackich ceni sobie literature obyczajowa i historyczna. Najwazniejsze dla niego problemy w czytanej lekturze dotycza rowiesnikow, psychiki bohatera oraz nauki. Wyszczegolniajac interesujaca go problematyke, czesciej niz rowiesnicy ze szkoly zawodowej i technikum dostrzega zlozonosc problemow. Wsrod bohaterow literackich, z ktorymi sie utozsamia, dosyc rzadko wskazuje na konkretna postac; bardziej poszukuje odpowiedniego zestawu cech. Z zainteresowan najbardziej ceni sobie spotkania ze znajomymi, muzyke i ksiazke. Bardziej niz koledzy ze szkoly zawodowej i technikum dostrzega znaczenie ksiazki w zyciu.
Czytelnik z technikum
Przecietny uczen technikum wymienia ponad dwa nazwiska pisarzy (wiecej niz jego odpowiednik ze szkoly zawodowej szkoly zawodowej, ale mniej niz przecietny licealista), ktorych chetnie czyta. Na swojej liscie rankingowej pisarzy umieszcza glownie autorow lektur szkolnych oraz pisarzy powiesci sensacyjno-kryminalnych i tworzacych dla mlodego czytelnika. Wsrod gatunkow literackich ceni sobie literature sensacyjna i popularno-naukowa (tu najwyzszy wynik wsrod wszystkich badanych szkol!). Najwazniejsze sprawy, ktore przykuwaja jego uwage podczas lektury, to problemy rowiesnikow, psychika bohatera i historia. Napotykana w lekturze problematyke traktuje w sposob zlozony czesciej niz respondenci ze szkoly zawodowej i rzadziej niz licealisci. Wsrod bohaterow literackich z rowna czestotliwoscia wskazuje na "konkretna postac" i "typ". Czesciej niz badani z liceum i szkoly zawodowej nie ma zadnego ulubionego bohatera literackiego. Z zainteresowan preferuje muzyke, spotkania ze znajomymi i ksiazke. Bardziej niz koledzy ze szkoly zawodowej, ale i nieco rzadziej niz licealisci, dostrzega znaczenie ksiazki w zyciu.
Czytelnik z zasadniczej szkoly zawodowej
Przecietny uczen zasadniczej szkoly zawodowej wymienia mniej niz dwa nazwiska pisarzy (wynik najnizszy!), ktorych lubi czytac. Na swojej liscie rankingowej pisarzy umieszcza przewaznie autorow lektur szkolnych oraz autorow z kregu literatury masowej. Wsrod gatunkow literackich najchetniej siega po literature sensacyjna. W czytanych przez siebie ksiazkach najczesciej odnajduje problemy rowiesnikow, czesto jednak nie dostrzega zadnych godnych uwagi problemow i skupia sie wylacznie na przebiegu fabuly. Czytana problematyke traktuje w sposob mniej zlozony niz respondenci z liceum i technikum. Najczesciej (czesciej niz rowiesnicy z pozostalych szkol) nie ma bohatera literackiego, jezeli juz to wazne sa dla niego "cechy" tego bohatera. Interesuja go glownie: muzyka, spotkania ze znajomymi oraz telewizja. Umieszczenie tego ostatniego przedmiotu zainteresowania tak wysoko w preferencjach rozni respondenta ze szkoly zawodowej od licealisty i ucznia technikum. Rzadziej niz koledzy z technikum i liceum stwierdza role ksiazki w zyciu.
A oto listy ulubionych pisarzy, stworzone przez ankietowanych uczniow. Od razu uderza swoisty misz-masz: autorzy lektur, ktorych trzeba czytac, autorzy ksiazek dla mlodziezy, klasycy obok autorow powiesci sensacyjnych: kryminalow, horrorow i thrillerow politycznych.
Licealisci (wykaz ten nalezy do ambitniejszych
niz pozostale):
1. H. Sienkiewicz
2. J. Chmielewska
3. M. Musierowicz
4. L. M. Montgomery
5. F. Dostojewski
6. R. Ludlum
7. K. Siesicka
8. M. Bulhakow
9. A. MacLean
10. S. King
11. G. Masterton
12. W. Wharton
13. B. Prus
Uczniowie z technikum:
1. A. MacLean
2. J. Chmielewska
3. H. Sienkiewicz
4. R. Ludlum
5. M. Rodziewiczowna
6. G. Masterton
7. Z. Nienacki
8. B. Prus
9. M. Dabrowska
10. K.K. Baczynski
Uczniowie ze szkol zawodowych:
1. R. Ludlum
2. H. Sienkiewicz
3. G. Masterton
4. J. Chmielewska
5. K. Siesicka
6. A. Mickiewicz
7. K. Dickens
8. K. May
9. A. MacLean
10. S. Zeromski
Mozna przyjac, ze czytanie przestaje powoli byc zjawiskiem masowym i dotyczy coraz mniejszych grup mlodziezy. Zainteresowania przesuwaja sie w kierunku kultury obrazkowej. Po czesci wynika to z faktu, ze odbior filmu, a tym bardziej teledysku, nie wymaga zazwyczaj takiego skupienia jak czytanie ksiazki. Poza tym nie ma koniecznosci uruchamiania wyobrazni - podany jest gotowy obraz.
Zyjemy w czasach, ktore narzucaja coraz wieksze tempo zycia i ksiazka przestaje przystawac do tego wizerunku. Staje sie anachronicznym reliktem. Nie bez znaczenia sa takze fakty ekonomiczne, czyli pewna luksusowosc ksiazki jako coraz drozszego towaru.
Z cala pewnoscia wiele jeszcze innych przyczyn sklada sie na to, ze mlodzi czytaja coraz mniej, a jezeli juz, to czesto z koniecznosci (lektury szkolne, nauka) lub dla rozrywki.
Grzegorz Cielecki
Wszystkie dane pochodza z napisanej wlasnie na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego pracy magisterskiej autora tekstu. (red.)